Орчуулга болон толь зүйн асуудал сэдэвт Олон улсын хурал

Орчуулгын салбар хуралдаан

1. "Орос Монгол уран зохиолын орчуулгын зарим асуудал" Юри Крючкин
• Явуухулангийн шүлгийг буулгахад утгын алдаа гарж буруу ойлгогддог тухай,
• Орос Монгол, Монгол Орос хэлний синхрон орчуулагч байх шаардлагатай
2. "Монголын шинэ болон нэн шинэ үеийн түүхийн зарим эх сурвалжийг герман хэлнээ буулгах нь" Герман улсын Монгол судлалын төвийн захирал доктор, проф Удо Баркман
3. "Орчуулга оронцоглохын нэр биш" ШУА хэл зохиолын хүрээлэнгийн ажилтан, хэл шинжлэлийн доктор проф С.Лочин
• Орчин үеийн залуус сонгодог уран зохиолыг биш адал явдалт зохиолыг их уншиж байна. Чейзийн ном маш олноор хэвлэгдсээр л байна. Гэтэл монголд энэ ном нь хэвлүүлэгдэхдээ хэвлэлийн компани, ямар хэлнээс хөрвүүлсэн зэргээ ч бичээгүйн дээр утгын алдаа маш ихтэй байсан. Жишээ нь оффис, гангстар, шок, хотел гэдэг үгнүүдийг орчуулаагүй байсан юм. Сандааль , нелойн гэх мэтчилэн бичихгүй байхыг илүүд үзэх хэрэгтэй. "Таны өрөөний дугаар хэд вэ" гэхийг "номер хэд вэ?" гэх. Аль нь дээр сонсогдож байна? Номер гэхээр ямар юмны дугаарыг асууж байгаа юм бол, ойлгогдохооргүй бүрхэг асуулт байна.
Үрүнк, лифт, коридор, сезон, сандаал(улавч), моорг(Нас барагсдын түр байрладаг шазар), смокинг(хослол), огурцы (өргөст хэмх) гэх мэт үгнүүдэд монгол утга бий. Трүпээ гаргаж ирэх биш трүпка байсан байх. Поошег биш монголоор торх гэдэг. Орос хэлийг алдаа оноотой мэддэг хүн монгол хэлийг ёстой доромжилжээ. Хожигдох, хожимдох 2-н ялгаа. Исгэх, эсгэх 2-н ялгаа. "Гүй ээ мөн их үгийн сантай орчуулагч байна аа". Пака гэдэг үгийг оруулахгүй баяртай гэж болохгүй юм байх даа. "Оронд нь тавиад" гэдгийг өөрөөр ойлгож болзошгүй учраас "оронд нь хэвтүүлэх" гэж орчуулах. Нэг өгүүлбэрт 2 ширхэг би гэдэг үг орсон нилээд хэдэн өгүүлбэр номонд байсан. Мөн, "хаалганы тотго налах" гэж болохгүй, тотго чинь хаалганы дээр шүү дээ. Хэрхэн налах билээ. "Өмд, цамц, зангиа зүүжээ" биш өмд цамцаа өмсөж, зангиагаа зүүжээ гэсэн нь илүү утга агуулна.
Бид бүгд монгол хэлэндээ анхаарах хэрэгтэй. Цаг үеэ олсон сонирхолтой сэдэв байна. Орчуулга нь оршуулга биш "орчуулга" л байх хэрэгтэй. Хөтлөгч нэмж talk talk show-г ток ток шоу гэж монголоор галиглаж бичсэн тухай ярив.
4. "Аман орчуулгын сэтгэл зүйн бэлтгэл" УБ Эрдэм Оюу дээд сургуулийн англи хэлний багш Б.Хатуучулуун
Саяхан орчуулга хэрхэн хийх талаар дамжаа хичээллүүлсэн ба үүнийгээ ном болон CD болгон гаргасан байна.
Elementary steps (Тухайн номны 2 дугаар бүлгээс)
Аман орчуулга нь практик ажил учир туршлага, сайн хэлний мэдлэг шаардана.
1) Хоолойн дуу
2) Сосголын өндөр чадвартай байх
3) Хэлний хөдөлгөөний чадвар
4) Мэдээллийг бүрэн боловсруулж дамжуулах чадвартай байх
5) Эх хэлнээс сайн дамжуулах
6) Ижил утгатай үгийг мэдэж байх
7) Цагаа зөв хуваарилж байх
8) Орчуулгынхаа үеэр эвгүй байдлаас зайлсхийх
9) Бусдыг дуурайх биш, өөрийн мэргэжлийн ур чадвараа харуулах

(1) Үүнтэй хамааралтай мэдээллийг олсон байх
(2) Өөрийнхөө бэлэх байгаа эсэхийг өөрийгөө тестээр шалгах
(3) Хувийн болон өдөр тутмын асуудлаасаа өөрийгөө холдуулах
(4) Өөрийгөө төвлөхөр дасгал хөдөлгөөнөө хийх
(5) Өөрийгөө зоригжуулах үүднээс дуртай үг хэллэгүүдээ санах
(6) Цагаа хэмнэхийн тулд мэргэжлийн хүмүүсээс тусламж хайх
(7) Гэртээ орчуулгыг турших
(8) Амьсгалын болон нүдний дасгал хийх
(9) Эрүүл амьдралын хэв маягаар явах хэрэгтэй; сайн хооллох гэх мэт

Өөрөөсөө асуух асуултууд
Асуулт 1 Хэдэн цагт дуусах вэ?
Асуулт 2 Хэрэгсэл бэлэн үү?
Асуулт 3 Үндсэн сэдэв юу вэ?
Асуулт 4 Чухал мэдээлэл цуглуулсан уу?
Асуулт 5 Нийт агуулгаа таньж мэдсэн үү?
Асуулт 6 Өөрийн имейл, захиа зэргээ шалгасан уу?
Асуулт 7 Өөрийн бичсэн зүйлээ хадгалсан уу?
Асуулт 8 Хувцас нь тохирч байна уу?
Асуулт 9 Өөрийнхөө ярих зүйлээ цэгнэсэн үү?
Асуулт 10 Би өөртөө бүрэн дүүрэн итгэлтэй байна уу?

Өөртөө итгэлийг төлөвшүүлэх ( I'll have to force myself to succeed) хэрэгтэй.

5. "Монгол хэлэнд орсон хятад үгийн талаар товч өгүүлэх нь" МУИС-ОУХС-н багш доктор, дэд проф Н.Төмөр
Харь гаралтай үгсийг тодруулан тогтоох нь монгол хэлний бусад хэлтэй уялдах холбоог харуулна. Зөв зохистой хэрэглэдэг үг нь тухайн хэлний үгсийн санг баяжуулдаг ба харь орны үгийг тухайн орон шууд тэр чигээр нь хэрэглэдэг гэвэл худлаа. Харандаа гэдэг үгийг авахад л, энэ үг нь орос хэлнээс орж ирсэн, хар чулуу гэсэн утгатай үг. Каран- хар, даш-чулуу.
Монгол Хятад хэл нь хоорондоо тэс өөр хэлнүүд. Монгол хэл нь Алтайн язгуурын хэлэнд багтдаг.
1) Хуучирсан үг хэллэгийн тухайд. Тайж, гүнж, хунтайж, тайган(өөрөө тайлбарлахдаа; хааны ордонд хөөрхөн залуучууд байгаа юм чинь хариуд нь хаан эсрэг өөр арга хэмжээ авдаг байсан.), лан, цэн (1 лан гэдэг нь 10 цэн, 1 жин гэдэг нь 500гр ),вандан(нарийн, түшлэггүй сандал), тайз(Энэ үг бол монгол үгнээс ялгагдахгүй болсон), тоор(улаан шаргал, улбар шар, амттай жимс), яблоко(оросоос гаралтай), алим гэдэг нь турк казак хэлээс гаралтай. Шийвгай, тарвас, ган(төмрийг нүүрстөрөгч болон бусад хольцоос гаргасан хатуу төмөр), цуу, лууван, байцаа, бууз, хуушуур, шарвин, пиво(шар айраг гэдэг ч айраг гэдэг чинь амьтнаас гаралтай), хиам г.м.
Энэ илтгэгчийн маань илтгэл нь цагандаа багтсангүй, тун сонирхолтой байсан.
6. "Монгол хэлний хятад ормол үгийн талаар товч өгүүлэх нь", МУИС-МХСС, Гадаад хэлний тэнхим, доктор, проф Н.Балжинням. Хятад хэлний багш Т.Чахар
Монгол хэлний гадаад үгний толь, Монгол хэлний хятад ормол үгийн судалгаа зэрэг бүтээлүүд бичжээ.
Ормол гэхээр орж болдог эргээд гараад явж болдог үг юм. Монгол хэлнээс орос хэлэнд орсон 200 гаруй үг байдаг.

7. "Арга билгийн ёсон хийгээд орчуулга", МУИС-Күнзийн институтын дэд захирал, Хэлбичгийн ухааны доктор, проф Н.Чимэдцэеэ
Арга үгүй бөгөөс билиг үгүй. Билиг үгүй бөгөөс арга үгүй. Энэ 2 нь харилцан бие биенээ агуулж оршдог. Арга билиг болвоос бүхий л юмсд оршдог болно. Үгийг нэмж хасах нь зөв ч утгыг нэмж хасах нь буруу юм.
8. "Хятад хэлээр уламжилсан зарим монгол шүлгүүдийг орчуулга" , МУИС-ГХСС-н багш доктор, проф Ш.Эгшиг
1) 121 онд дуудагдсан 2 шүлгийн орчуулга
2) Ахын тухай дуулал
3) Дууны түүвэр = Ефу 2 шүлэг
4) Муланы дууль, 1500 жилийн өмнө эрт өдөөгийн дууны тэмдэглэл гэсэн нэртэй аман зохиол маягаар байсан. Монгол ба хятад ахуйн соёлын төрөл бүрийн үзэгдэл гардаг. 4 гол санааг гаргасан.
Хаан гэдэг үг гардаг. Кохан гэж гардаг нь хаган гэдэгтэй ижил. 2 удаа гардаг. Тэнгэрийн хөвгүүн буюу тэйнз гэж гардаг. Цэрэгт татагдсан эмэгтэй охины тухай гардаг. Нэг охин цэрэгт татагдсан аавынхаа оронд цэрэгт явдаг. 1998 онд ХуаМулан гээд хүүхэлдэйн кино хийгдсэн ба ингэхдээ Хятад ахуй болгоод монголчуудтай байлддаг. Сонин, хольсон утга гардаг. Тэмээ гэдэг үг. Холын аян даах тэмээ хүснэ гэж гардаг. Мулан монгол хаанаас тушаал авчихаад яагаад монголчуудтай байлддаг вэ? Мулан гэртээ ирээд эмэгтэй төрхөндөө орохдоо духандаа шар энгэсэг түрхдэг. Ху нарын эмэгтэйчүүд духандаа шар энгэсэг нааж түрхдэг байсан гэдэг. Тан улсын үеийн эмэгтэйчүүдэд уламжлагдаж "мод" болсон гэж байгаа юм. Гоо сайхан буюу нүүрээ будах урлаг монголд аль эрт дэлгэрсэн байсан юм биш үү? Хөмсөгөө яаж засаж, уруулаа яаж буддаг байсан гэх зэрэг. Энгийн охин морь худалдаж аваад хэнээр ч заалгахгүй морио засаад шууд л морио унаад цэрэгт яваад баатарлаг гаьъяа байгуулна гэдэг байж болохгүй. Хятад хүн бол тэгж чадах нүүдэлчин соёлтой биш шүү дээ. Нүүдэлчдийн шүлгийг хятаджуулан авсан байна. Авахдаа өөрийн маягаа тусгасан буюу хятаджуулсан. Явсан чиглэл нь хятад талаасаа явж байгаа юм.
Эртний хятад хэлний шүлгийг орчуулаад түүхийг гаргаж ирсэнд нь баярлалаа. Цэвэл багшийн ач охин гэнэ ээ.
Илтгэгч бидэнд үргэлжлүүлэн судлахыг уриалсан.
9. "Уран сайхны киноны орчуулгын онцлог", МҮОНТ-ийн киноны албаны орчуулагч редактор Х.Мэргэн
УБ хотын хэмжээнд МҮОНТ гээд бусад телевизүүд нийтдээ өдөрт 10-15 кино гаргаж байна. Ихэнх хүмүүс ном зохиол унших нь багасаад кино үзэх нь ихсэж байна.Баримтат, хүүхэлдэйн, уран сайхны гээд олон төрлийн кинонууд байдаг. Баримтат кино нь өгүүллэгийн дайтай байдаг байхад хүүхэлдэйн кино нь уран зохиолын орчуулга байдаг юм. Сайнуу, баяртай, буудлаа шүү, зогс, хайртай шүү гэх мэт орчуулах нь үзэгчдэд энэ ажил нь хялбар гэж бодогдуулна. Солонго гээд кино (Радуга) -г анх орчуулж байсан бололтой. Амь эрсдэж байгаа зөвлөлтийн эмэгтэйн тухай. Ренчин гуай орчуулсан. 60, 70д оноос зөвлөлтйн урлаг нэвтэрсний тэргүүн эгнээнд кино байсан. Гомбо гуайн идэвхээр дуу оруулагчид гарсан. Уран бүтээлийн тус хэсэгт редактор Бадраа гуай байсан. Торгуулийн цохилт, Чепаев гэх мэт. Оюун гуайн "Иим нэгэн явдал"-д дуу оруулсан байдал. Орчуулга нь уг киноны баатрын амны хайрцагт яг цав таарч байх ёстой. Өсөхбаяр гуай гэж алдартай хүн байсан. Нарантуяа гэж хүн дараа нь халааг нь авсан. Бүхэл бүтэн бүрэлдэхүүн ажиллаж байсан. 70-аад оноос өмнө Монгол телевизийн кино нь үнсэлцэх хэсэг гаргах бол өмнө нь бага насны хүүхдэд үзүүлэхгүй байх гэж хэлдэг байжээ. Нохойтой 4 танкчин, Амьнаас чухал үйл зэрэг кино. Цоодол, Гантигмаа зэрэг нэвтрүүлэгчид. Ошим, Халтар царайт кинонууд гарах болсон. Өнөө үед сэтгэлийн хөдлөлийг нь дөхүүлсхийгээд хаядаг. Алдаануудаас гэвэл: чулуун зүрхт алуурчинг хүйтэн цуст алуурчин гэжээ. Ингэж ч уух гэж дээ гэдгийг архи уувал ингэж л уух хэрэгтэй гэсэн байна. Ямххан охин гэж оршуулжээ.
Би од харвалтаар төрсөн учраас од харвалтаар буцна. Харин, би од харвахад төрсөн учраас од харвахад явна гэх хэрэгтэй.
Өшиглөлт арга гэдгийг би зааж өгсөн биш өшиглөх арга гэдгийг зааж өгсөн гэх хэрэгтэй.

Усанд мод хөвөгдөж явна. Талх надаас идэгдэв гэдэг. Нүднүүдийн нулимс хацруудыг дагаад урсав гэх мэт нь европ маягийн хэллэг ба үүнийг эзэн биеийг нь урд нь гаргаж орчуулах хэрэгтэй юм.